AQSh dollar indeksi hafta davomida 0.37% ga oshib, 98.92 darajasiga yetdi — investorlar ehtiyotkorlik bilan Amerika valyutasining istiqbollari bo'yicha pozitsiyalarni shakllantirmoqda. Sababi oddiy: kelasi hafta Donald Tramp Janubiy Koreyada Si Tszinpin bilan uchrashadi va bu uchrashuv AQSh hamda Xitoy o'rtasidagi savdo urushi yo'nalishini o'zgartirishi mumkin. Kutilmalar aralash: ayrimlar o't ochishni to'xtatish (tinchlik) umidida, boshqalar esa yanada keskinlashuv xavfini ko'rmoqda. Savol shundaki, sammit qanday natija beradi va bu bozorlarni qanday ta'sirlantiradi? Keling, batafsil ko'rib chiqamiz.

Tramp tezkor g'alabaga intilmoqda. U bunga erishish uchun nimani ishga solmoqchi?

Sammit oldidan AQSh prezidenti vazifani imkon qadar sodda shaklda bayon qilmoqda: u "tezkor g'alaba"ni istaydi. Tramp uchun bu degani — Pekindan aniq harakatlar evaziga tarif oshirishdagi pauzani uzaytirish. Bunga soya xaridlarini tiklash, fentanilga qarshi qat'iy choralar ko'rish va noyob yer elementlari eksportiga qo'yilgan cheklovlarni bekor qilish kiradi.

Shu bilan birga, u barcha savdo to'siqlarini olib tashlash niyatida emasligini ochiq aytmoqda va zarur deb bilgan cheklovlarni saqlab qolishga tayyor. U payshanba kuni matbuotga shunday dedi: "Menimcha, biz hamma narsada kelishamiz," — bu uning ommaviy axborot uchun mo'ljallangan ishonchli ohangini ko'rsatadi.

Paradox shundaki, Trampning maqsadlari tor iqtisodiy masalalardan ancha keng: u yadro qurollari bo'yicha qiyin kelishuvlarga erishish va Si Tszinpin orqali Vladimir Putinga bosim o'tkazib, Ukrainadagi bosqinni tugatishga majbur qilish istagini yashirmaydi.

Uning hisob-kitobida bu o'zini "tinchlikparvar" sifatida namoyish etish uchun imkoniyat bo'lib ko'rinadi — bu imidj, Trampning fikricha, xalqaro voqealar, jumladan Isroil va HAMAS o'rtasidagi o't ochishni to'xtatishdan so'ng, uning foydasiga ishlaydi. Uning uchun bu shunchaki savdo uchrashuvi emas, balki siyosiy marketing maydonchasi.

Ammo Trampning qarorlarni joyida qabul qilish odati va natijani keyingi payshanbagacha "uyga olib ketish" istagi — shuningdek, chuqurlikdan ko'ra tezlikni ustun qo'yuvchi uslubi — natijada keng qamrovli kelishuv emas, balki vaqtinchalik yumshash bilan yakunlanish xavfini oshiradi.

Bozorlar nimani kutmoqda va nega tahlilchilar pessimistik kayfiyatda

Moliyaviy o'yinchilar va iqtisodchilar sammitga optimizm bilan emas, balki ehtiyotkor realizm bilan yondashmoqda. Avstraliya Milliy bankining (Commonwealth Bank of Australia) eksperti Jozef Kapurso o'z kutishlarini qisqacha bayon qildi: eng yaxshi natija — yana bir savdo sulhi.

Uning so'zlariga ko'ra: "Bizning fikrimizcha, eng yaxshi natija bu yana bir savdo sulhi bo'ladi... Uchrashuvdan ijobiy natija kutishimiz past. Bozor kutilmalari ham mo'tadil, bu esa kelasi hafta valyutalarda faqat o'rtacha reaksiya bo'lishini anglatadi." Bu bozorlarning so'nggi yillardagi realistik qarashini aks ettiradi — ular balandparvoz va'dalarning har doim ham strukturaviy o'zgarishlarga olib kelmasligiga odatlangan.

Oq uyning sobiq Xitoy bo'yicha maslahatchisi Henrietta Levin ham bu fikrga qo'shiladi: har ikki tomon barqarorlikni xohlaydi, ammo uning so'zlariga ko'ra, "Xitoy kartalarni qo'lida ushlab turibdi." Bu shunchaki ibora emas: Xitoy texnologiyalar uchun muhim materiallar ustidan nazoratdan tortib, yirik bozorlarga kirishgacha bo'lgan turli ta'sir vositalariga ega.

Bozorlar uchun muhim narsa — katta bayonotlar emas, balki real bozor kuchi va siyosiy irodaning muvozanatidir. Agar kutilmalar pastligicha qolsa, volatillik mo'tadil darajada bo'ladi va valyuta reaksiyalari ham cheklangan bo'ladi.

Bundan tashqari, bozor dinamikasiga vaqt omili ta'sir qilmoqda: amaldagi tarif kelishuvi noyabrda tugaydi

Uchrashuvning vaqti ham bozor dinamikasiga ta'sir qilmoqda: amaldagi tarif kelishuvi noyabr oyida muddati tugaydi. Bu esa vaziyatga shoshilinchlik bag'ishlaydi, biroq shu bilan birga vaqtinchalik kechiktirish kabi taktik harakatlar uchun joy qoldiradi.

Bozorlar allaqachon "pauza" yoki "sulh" ehtimolini qisman narxga kiritgan, shuning uchun sezilarli ijobiy shok uchun oddiy bayonot emas, balki aniq mexanizmlar, muddatlar va hajmlar bilan mustahkamlangan kelishuv zarur bo'ladi.

Nihoyat, bozor ishtirokchilari har ikki tomonning ommaviy ritorikasini ham kuzatmoqda. Agar sammit har ikki tomonga "yuzni saqlab qolish" va kelishuvni yutuq sifatida ko'rsatish imkonini beruvchi murosa bilan kechsa, moliyaviy ko'rsatkichlar ijobiy reaksiya bildiradi.

Ammo agar muzokaralar o'zaro ayblovlar va "muloyim befarqlik" darajasigacha tushib ketsa, xavfsiz boshpana aktivlari — yena, frank va oltin — qo'llab-quvvatlashga ega bo'ladi. Bu uzoq muddatli muammolar hal bo'lganidan emas, balki xavfsizlikka qochish (flight to safety) tendensiyasi natijasida sodir bo'ladi.

Strategik nomuvofiqlik: noyob yer elementlari, yarimo'tkazgichlar va Xitoyning uzoq muddatli strategiyasi

Muzokaralarning markaziy yo'nalishlaridan biri texnologiya va muhim resurslar, xususan noyob yer elementlari bo'ladi. Tramp uchun bu alohida bosim vositasi: ushbu materiallar eksportiga qo'yilgan cheklovlarning bekor qilinishi smartfonlar, yarimo'tkazgichlar va mudofaa tizimlari uchun komponentlarga kirishni yengillashtiradi.

Trampning tranzaksion yondashuvida hammasi oddiy ko'rinadi: siz bering, biz beramiz. Muammo shundaki, Pekin noyob yer elementlarini shunchaki tovar sifatida emas, balki strategik ustunlik sifatida ko'radi. Xitoy uchun bu resurslar ustidan nazorat milliy uzoq muddatli strategiyaning bir qismidir va u kompensatsiyasiz orqaga chekinmaydi.

Tsinghua universiteti huzuridagi Xalqaro xavfsizlik va strategiya markazi tadqiqotchisi Sun Chanhao buni ochiq aytadi: "Xitoyning ta'sir vositalari shunchaki 'savdo kartalari' emas," va aynan shu narsa AQShdan vaqtinchalik imtiyozlar evaziga oddiy almashinuvni imkonsiz qiladi.

Tahlilchi ta'kidlaydiki, ushbu siyosatni o'zgartirish AQShdan jiddiy imtiyozlar talab qiladi, bu esa, ehtimol, Amerika texnologik sanksiyalarining bekor qilinishini o'z ichiga oladi — bu esa Vashington uchun siyosiy jihatdan qabul qilib bo'lmaydigan qadamdir.

Ushbu qarama-qarshiliklar fonida, Vashington boshqa yo'nalishda ham ish olib bormoqda — Amerika dasturiy ta'minoti o'rnatilgan uskunalar eksportiga cheklovlarni kuchaytirish masalasi ko'rib chiqilmoqda. Bu shuni anglatadiki, noyob yer elementlari bo'yicha murosa nafaqat noaniq, balki AQSh tomonidan qo'shimcha texnologik cheklovlar bilan murakkablashgan, bu esa kompyuterlar, dvigatellar va boshqa mahsulotlar savdosiga zarar yetkazishi mumkin.

Boshqacha qilib aytganda, har ikki tomon puxta hisob-kitob qilingan harakatlarga tayyorlanmoqda, biroq ularning mantiqi farq qiladi: biri tez natijaga intilmoqda, ikkinchisi esa tizimli ustunlikka erishishni maqsad qilgan.

Bozorlar va ta'minot zanjirlari uchun bu juda aniq: ushbu sohadagi eksport siyosatidagi har qanday o'zgarish global miqyosda texnologik ishlab chiqarish xarajatlariga, tegishli kompaniyalarning foyda kutishlariga va uzoq muddatli ta'minot zanjirlariga ta'sir qiladi.

Shunday sharoitda, Janubiy Koreyadagi savdo uchrashuvi muammoni hal qilishi dargumon; u, ehtimol, tomonlar "mumkinlik chegaralarini" aniqlaydigan va "qizil chiziqlarni" belgilaydigan nuqtaga aylanadi, bozorlar esa bunga ehtiyotkorlik bilan munosabat bildiradi.

Tayvan – har qanday savdo kelishuvdagi doimiy xavf omili

Tayvan masalasi an'anaviy savdo mantiqidan chiqib, milliy xavfsizlik va tashqi siyosat doktrinasiga tegishli soha hisoblanadi.

Xitoy rasmiy ravishda Oq uydan AQSh "Tayvan mustaqilligiga qarshi" ekanini e'lon qilishni so'radi, Tramp esa bu orol masalasi, ehtimol, muhokama qilinishini aytdi. Bu esa muzokara jarayoniga tijorat majburiyatlari shaklida rasmiylashtirish qiyin bo'lgan elementni qo'shadi.

Brukings instituti eksperti Patrisiya Kim eslatadiki, Tramp "Tayvan masalasida an'anaviy qarashlarga amal qilmaydi va o'zidan oldingi prezidentlarga nisbatan Tayvanga nisbatan sezilarli darajada ehtiyotkorroq yondashgan."

Bunday ehtiyotkorlik Pekin uchun manevr qilish imkoniyati sifatida ko'rinishi mumkin: agar Tramp bu masalada moslashuvchanlik namoyish etsa, Xitoy buni boshqa yo'nalishlarda imtiyozlar olish imkoniyati deb talqin qilishi mumkin. Shu sababli Tayvan "savdo chipi"ga aylanish xavfi bor, bu esa AQShdagi qattiqqo'l siyosatchilar va mintaqadagi ittifoqchilarni tashvishga solmoqda.

Ammo bunday masalalarda imtiyoz berish Amerika rahbariyati uchun siyosiy jihatdan og'riqli bo'lishi mumkin va Vashingtonda ichki nizolarga sabab bo'ladi, chunki Tayvanga oid milliy xavfsizlik xavotirlari va strategik noaniqlik hali ham juda sezgir mavzular qatorida.

Shuning uchun, hatto bu mavzu muhokama qilinsa ham, tezda keng qamrovli imtiyozlar yoki strategik kafolatlarni o'z ichiga olgan kelishuvlar kutilmaydi; ehtimol, tomonlar o'z pozitsiyalarini belgilab, strategik jihatdan xavf tug'dirmaydigan deklarativ bayonotlarda kelishib olishadi.

Muzokaralar oldidan keskinlik: sanksiyalar, tariflar va kutilmagan savdo masalalari

So'nggi haftalar shuni ko'rsatdiki, sammit oldidan qarama-qarshiliklar yumshamagan — aksincha, kuchaygan. Har ikki tomon bir-birini ayblamoqda: AQSh Xitoyning yangi eksport cheklovlarini keskinlik sababi sifatida ko'rsa, Pekin Vashingtonni sanksiyalarni kengaytirib, qora ro'yxatga yangi sho'ba kompaniyalarni qo'shganlikda ayblamoqda.

Bu ayblovlar tez orada javob choralariga aylanib ketdi: Xitoy Janubiy Koreyaning yirik kema ishlab chiqaruvchi kompaniyasi Hanwha Ocean Co. ning Amerika sho'ba korxonalariga sanksiyalar joriy qildi. Javoban Tramp 1-noyabrgacha Xitoy tovarlariga 100% lik qo'shimcha tariflar joriy etish g'oyasini ilgari surdi — bu esa bozorlarni larzaga soldi.

Bundan tashqari, g'ayrioddiy savdo mavzulari ham kun tartibiga chiqdi: Xitoydan ishlatilgan o'simlik yog'i importiga cheklovlar kiritish masalasi muhokama qilinmoqda — bu savdo siyosati qanday qilib kutilmagan sohalarga kirib borishi va turli tarmoqlar uchun xavf tug'dirishini ko'rsatadi.

Bularning barchasi shunchaki diplomatik ritorika emas: tariflar va sanksiyalar allaqachon real iqtisodiy omillarga ta'sir ko'rsatmoqda. AQShda tariflarning oshirilishi iste'mol tovarlari narxlarining ko'tarilishiga olib keldi, Xitoyda esa cheklovlar eng yirik eksport bozoriga kirish imkoniyatini buzdi.

Qizig'i shundaki, Trampning o'zi ham amaldagi tarif siyosatini barqaror deb hisoblamasligini aytib o'tdi. Shu bilan birga, Vashingtondagi qattiqqo'l tarafdorlar AQSh hanuz kuchli bosim vositalariga ega, deb hisoblashadi. Heritage Foundation vakili Stiv Yeyts ta'kidlashicha, "Xitoy AQSh bozoriga AQShning Xitoy bozoriga bo'lgan ehtiyojidan ko'ra ko'proq muhtoj."

Bu fikr faqat siyosiy da'vo emas, balki bozorlar uchun tahliliy xulosa: o'zaro bog'liqlikdagi muvozanat kim birinchi bo'lib yon berishini tushunishda hal qiluvchi omildir.

Trampning Osiyo safari va ittifoqchilar bilan yakunlanmagan kelishuvlar

Sammit Si bilan Trampning kengroq Osiyo safari doirasidagi yakuniy nuqta sifatida qabul qilinmoqda — bu safar davomida u o'z pozitsiyalarini mustahkamlash va asosiy muloqot oldidan ittifoqchilarni safarbar qilishni maqsad qilgan.

Safarga Malayziya kiradi, u yerda Bosh vazir Anvar Ibrohim bilan ikki tomonlama uchrashuv va ASEAN yetakchilari bilan kechki ovqat rejalashtirilgan; Yaponiya — yangi bosh vazir Sanae Takachi bilan muzokaralar kutilmoqda; va Janubiy Koreya — u yerda prezident Li Jae-myung bilan uchrashuv, APEC yetakchilari tushligida asosiy nutq va boshqa rahbarlar bilan ishchi kechki ovqat rejalashtirilgan. Bu shunchaki diplomatik tashriflar emas, balki AQShning ta'sir doirasi va ittifoqchilik tarmog'iga ega ekanini namoyish etish va pozitsiyalarni mustahkamlash urinishidir.

Shu bilan birga, ko'plab muhim ikki tomonlama bitimlar hali yakunlanmagan. Janubiy Koreya, Hindiston va Braziliya bilan savdo muzokaralari "ipga osilgan" holatda, Yaponiyaning tarif to'siqlarini kamaytirish maqsadida tashkil etgan $550 milliardlik investitsiya jamg'armasi shartlari hali yakunlanmagan, investitsiya kelishuvlari bo'yicha muzokaralar ham noaniq. Janubiy Koreyaning AQShga $350 milliard investitsiya kiritish va'dasi ham hali rasmiy imzolangan emas. Shu bilan birga, Vetnam, Indoneziya va Filippin bilan muzokaralar ham ehtiyotkorlik bilan davom etmoqda — manbalarga ko'ra, imzolash marosimlari kutilmayapti.

Yaponiyalik tahlilchi Uilyam Chou amaliy maslahat beradi: agar AQShning maqsadi Pekin bilan samarali bitimga erishish bo'lsa, "ta'sir vositalarini imkon qadar kuchaytirish kerak." Aynan shu narsani Tramp o'z safarida amalga oshirmoqda — xalqaro qo'llovni ko'rsatish va Xitoy rahbari bilan uchrashuv oldidan iqtisodiy hamda siyosiy dalillarni to'plashga urinmoqda.

Ammo bu strategiyaning natijasi faqat sammitdan keyin ayon bo'ladi — u murosaga erishish imkoniyatini oshiradigan kuch namoyishimi bo'ladi, yoki masala hal bo'lmay qolganini ko'rsatadimi, bu hali noma'lum.

Xulosa: eng maqbul natija — o't ochishni to'xtatish va bu bozorlar uchun nimani anglatadi

Shunday qilib, Janubiy Koreyadagi uchrashuv global raqobatning yakuni emas, balki uning yangi bosqichi sifatida ko'rilmoqda, bu safar tomonlarning asosiy maqsadi qarama-qarshilik keskinligini kamaytirish bo'ladi.

Tramp tezkor, siyosiy jihatdan foydali g'alabaga intilmoqda, Si Tszinpin esa uzoq muddatli hisob-kitoblardan kelib chiqib harakat qilmoqda — strategik ustunliklar, xususan noyob yer elementlari ustidan nazorat, jiddiy imtiyozlarsiz topshirilmaydi.

Tayvan xavfli nuqta bo'lib qolmoqda — eng kichik xato ham hammasini buzib qo'yishi mumkin, va o'zaro sanksiyalar hamda tahdidlar ro'yxati yirik ijobiy yangiliklar bo'lmasa ham keskinlikning qayta kuchayishi mumkinligini ko'rsatmoqda.

Bozorlar uchun eng realistik va maqbul natija — bu o't ochishni to'xtatish: tarif oshirishdagi pauza, xaridlar bo'yicha deklarativ kelishuvlar va strategik ziddiyatlarga tegmagan majburiyatlar.

Bunday natija valyutalarda mo'tadil yengillik, qisqa muddatli volatillikning pasayishi kutiladi, biroq bu uzoq muddatli va chuqur kelishuvlarni talab qiluvchi tizimli noaniqlikni bartaraf etmaydi.

Investorlar uchun eng yomon vaziyat yangilangan kuchayish bo'ladi: bu holda, o'zgaruvchanlik oshadi, iste'mol narxlari o'sishda davom etadi va global ta'minot zanjirlarining barqarorligiga bo'lgan ishonch yanada susayadi.